صفحهآرایی (قسمت اول)
برای دسترسی آسان به مطالب روی لینکهای زیر کلیک نمایید
صفحه آرایی این اصطلاح در زبان فارسی به دو معنا بکار میرود:
- لی آوت
- دیزاین و میزانپاژ
صفحه آرایی عبارت است از اجرای طرح و لی آوت از جمله تبدیل ستونهای چاپی مثلاً تبدیل ستونهای بیرون دادهشده بهوسیله ماشینهای الکترونیک به صفحهها که معمولاً باید به روش افست به چاپ برسند.
صفحهآرایی دارای شاخههایی در زمینههای کتاب است که خود کتاب شامل متن خالص مانند رمان، متن و تصویر مانند کتابهای علمی و پزشکی، آلبوم عکس که قطع عکس است و کتابهای درسی که هرکدام دارای شاخههایی است.
مانند کتابهای درسی سنین مختلف از پیش از دبستان تا دانشگاه.
صفحهآرایی کتاب
کتاب عبارت است از وجود عینی مادی که از مجموعهای از برگههای معمولاً کاغذی به رنگ معمولاً سفید یا روشن که روی آنها مطالبی نوشته یا چاپشده است.
در یکطرف به نام عطف به یکدیگر متصل شدهاند تشکیل میشود و دارای پوشش با جلدی است معمولاً شمیزی یا مقوایی یا گاه چرمی یا پارچهای یا گالینگور یا احیاناً ساختهشده با مواد دیگر.
مشخصات یک صفحه
صفحه زوج همیشه سمت راست و صفحه فرد همیشه سمت چپ است. جای نمره صفحه در شکل زیر جاهایی است که رنگ شده میباشد.
- جلد:
- عبارت است از پوشش بیرونی کتاب و معمولاً بر دو نوع است:
-
-
- جلد شمیزی
- جلد مقوایی
-
روی جلد مقوایی ممکن است روکش قرار گیرد ولی بهندرت روی جلد شمیزی این کار انجام میشود.
- روکش:
- عبارت است از پوششی کاغذی یا پارچهای و یا گالینگور یا… که به خاطر محافظت جلد یا زیبایی روی آن کشیده میشود.
جلد کتاب- عبارت است از نخستین سطح بیرونی کتاب- اصطلاح روی جلد کتاب گاه ممکن است برای نخستین سطح روکش کتاب نیز بکار رود.
در کتابهایی که روکش ندارند عنوان کتاب روی جلد کتاب چاپ میشود ولی در کتابهایی که روکش دارد عنوان روی روکش قرار میگیرد و روی جلد کتاب معمولاً چیزی نمینویسند مگر در عطف روی جلد کتاب یا روی روکش نکاتی قرار میگیرد که عبارتاند از:
- نام کتاب
- نام مؤلف
- و گاه نام ناشر
ادامه مشخصات یک صفحه
- عطف- عطف عبارت است از قطر کتاب اعم از جلد اصلی یا روکش. ولی گاه به قسمت صحافی کتاب در مقابل برش نیز اطلاق میشود. روی عطف کتاب معمولاً نام مؤلف و عنوان کوتاه کتاب و نام کوتاه یا علامت (آرم) ناشر چاپ میشود.
- پشت جلد- پشت جلد عبارت است از آخرین سطح جلد کتاب. در پشت کتاب گاه چیزی قرار نمیگیرد و گاه مطالبی درباره نویسنده یا کتاب یا آگهیهای دیگر چاپ میشود.
- آستربدرقه- عبارت است از یک ورقه سرتاسری که نیمی از آن روی سطح داخلی جلد چسبانده میشود و نیم دیگر آزاد قرار میگیرد و جزو بدنه کتاب است. بیشتر در کتابهایی که جلد مقوایی دارند و کار جلدسازی انجام میشود آستربدرقه داریم.
- برگ آزاد-عبارت است از نخستین برگی که پس از آستربدرقه قرار میگیرد. روی برگ آزاد هیچچیز چاپ نمیشود.
- بدنه کتاب- بدنه کتاب عبارت است از مجموعه برگهای کتاب.
- صحافی- عبارت است از اتصال برگهای کتاب و جلد کردن آنها در مجموعهای واحد به هر شیوهای که باشد.
- شیرازه- عبارت است از نواری پهن که در قسمت صحافی شده بدنه کتاب قرار میگیرد.
- دامی- نسخهای از کتاب است که صحاف فرضی میسازد.
- گالینگور- روی جلد مقوایی کتاب را میپوشاند و پرس میشود.
انواع صفحهآرایی
- صفحه آرایی متنهای محض (بدون تصویر) مثل رمان.
- صفحه آرایی متنهای مصور.
- صفحه آرایی کتابهای درسی.
- صفحه آرایی انواع مجلات و روزنامه.
- صفحه آرایی آلبوم عکس:
- آلبومهایی که تنها عکس دارند.
- آلبومهایی که عکس و مطلب دارند.
در کار صفحه آرایی زیبایی شرط اول نیست، اول دستور کار و دوم زیبایی است که زیبایی صفحه در همان محدوده نوع سفارش (تعداد تصاویر، میزان مطلب و…) و همچنین محدوده فنی باید رعایت شود.
در صفحهآرایی هیچگونه تناسب یک صفحه بهتنهایی در نظر گرفته نمیشود بلکه صفحه زوج و فرد (دو صفحه مقابل) با هم باید دارای یک رابطه و تناسب باشند.
ترام
در کار چاپ به رنگهایی که تخت هستند و دارای ترام نمیباشند، اصطلاحاً رنگ تن پلات گویند.
رنگهای ترام رنگهایی هستند که بین ذرات آنها فاصله بوده و دان دان میباشند. ترام دارای شمارههای مختلف مثل ۲۵-۵۰-۷۵ و … میباشد.
ذرات ترام دارای اندازه ثابت است فقط فاصله ذرات به هم نزدیک یا دور میشوند، هرچه شماره ترام پایینتر شد فاصله ذرات ترام از هم بیشتر است.
نمره صفحه
برای زمانی است که فهرست داشته باشد و اگر نشریه فهرست نداشته باشد احتیاج به شماره صفحه ندارد.
- جای قرار گرفتن بسمالله همیشه در صفحه فرد (ا و ل) است.
- مکانهایی که شمارهصفحه قرار میگیرد در تصویر شماره (۳) نشان داده است. در تصویر مذکور مکانهایی که رنگ شده است میتواند شماره صفحه قرار گیرد و خارج از این محدوده کار غلطی است.
- در تعیین فواصل متن از حواشی (پاشوره یا پاساژ) کتاب اصولی معمول است، بدینصورت که بر اساس تصویر زیرین قسمت (۱) کمترین فاصله بعد از قسمت (۲) بعد قسمت (۳) و در نهایت بزرگترین فاصله مربوط به قسمت چهارم است.
ادامه نمره صفحه
- از همه کمتر
- کمتر از ۱
- کمتر از ۲
- کمتر از ۳ و گاهی ۲ و ۳ برابرند و گاهی ۲ و ۳ و ۴ برابرند اما هیچگاه با ۱ برابر نیستند.که اگر قسمت a1 و قسمت ۲ برابر قسمت ۳ برابر و قسمت ۴ برابر با میتوان محاسبه کرد.
- وجه مشترک صفحهآرایی در کتابهای ایرانی و خارجی، داشتن حواشی در چهار طرف صفحه (بالا و پایین و راست و چپ) است.
- حدود ۷۰ الی ۸۰ درصد از کتابهای چاپ ایران دارای جدول است و همچنین دارای تزیین که این تزیین با رعایت اصول زیباشناسی و تعیین ابعاد طلایی در کادر تا حدود تشعیر و تذهیب پیش میرفتند.
- صفحات در صفحهآرایی حداقل باید دارای تقارن و توازن باشد.
انواع حروف در چاپ
حروف در چاپ به دو دسته تقسیم میشوند:
- حروف نازک ۲٫ حروف سیاه
که واحد هر دو آنها پوینت میباشد.
جلدسازی
اساساً بشر برای حفاظت از خود به دنبال حافظی میگشته تا خود را حفظ کند و این مسئله در مورد چیزهای دیگر نظیر کتاب نیز صادق است.
عمدهترین چیزی که جهت جلد انتخابشده چرم است جلد به مرور زمان از حالت ساده و ابتدایی خارج و دارای تزئینات خارج و دارای تزئیناتی شده است ولی از حدود دو قرن پیش اینگونه تزئینات با فرارسیدن صنعت چاپ رو به تنزل نهاده است.
از گذشتههای دور تا به امروز همواره نفیسترین جلدها را برای قرآن مجید ساختهاند. سادهترین تزئین روی جلد خطوط جدولی شکل است که بهوسیله ابزاری که نوک آن تیز نیست با فشار روی چرم خط میانداختند.
چرم جلد کتاب
نوع دیگر بدینصورت است که طرحهایی را که روی چرم جلد کتاب ایجاد مینمودند بدینصورت که قطعات فلزی را طراحی کرده و زیر چرم قرار داده و سپس آن را زیر پرس قرار میدهند و ایجاد نقش برجسته یا فرورفته مینمودند. طرح جلد مانند پوستر دارای جنبههای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، تبلیغاتی تجاری و غیره میباشد.
اکبر عباسی مدیر مسئول انتشارات پیک مشاور