مراحل پیش از چاپ
- تحویل گرفتن اثر
- اصلاح خبر چاپی (اورژینال): در این مرحله نخستین نسخه ماشین شده که ممکن است اشتباه‌هایی داشته باشد آماده می‌شود، آنگاه نمونه خوان یا ویراستار اشتباه‌های اثر را اصلاح می‌کند. اصلاحات باید در بالای سطر و با نوشت افزاری رنگی نوشته شود. اصلاحات باید روی متن یا در حاشیه البته با علائم مخصوص انجام می‌شود و نباید در کاغذ یا صفحه دیگر باشد.
- آماده سازی پیش از چاپ
- حروف چینی: انواع حروف چینی: گارسه ای، با ماشین‌های سطر چین، با ماشین‌های تک ریز، با ماشین‌های تحریر، با روش نور و با رایانه امروزه با اختراع رایانه حروف چینی با نرم‌افزارهای رایانه انجام می‌شود. در این گونه نرم‌افزارها اندازه‌های حروف، صفحه‌بندی، جدول‌بندی، اندازه سطرها و کارهایی مانند آن با رایانه برنامه‌ریزی می‌شود. اندازه کلیه حروف چاپ با پوینت تعیین می‌شود؛ مثلاً ۱۰ پوینت، ۲۴ پوینت، ۱۶ پوینت و غیره. پوینت حروف چاپی برای حروف چینی دستی یا ماشینی در اندازه‌های ۴ تا ۱۴۴ پوینت ساخته شده‌اند. نمونه اول: نخستین نمونه حروف چینی شده‌ای که نمونه خوان چاپخانه برای غلط‌گیری می خواند نمونه پدیدآور: نمونه اول که برای بررسی در اختیار پدیدآور قرار می‌گیرد.
- بازبینی آخرین نمونه: آخرین نمونه‌ای که برای صفحه‌آرایی و تکثیر فرستاده می‌شود.
- صفحه‌آرایی و تنظیم: کارهایی مانند قرار دادن درست و منسب طرح‌ها، نقشه‌ها، جدول‌ها، نمودارها، پانویس‌ها، ترتیب درست صفحات، فاصله بالا و پایین صفحات و نظایر آن انجام می‌شود.
- در انتها نسخه‌هایی که برای چاپ آماده شده‌اند برای چسب زدن روی کاغذ هیدروبرومیک آماده می‌شوند.
- هیدروبرومیک ترکیبی است که به عنوان واسطه یا کاتالیزور عمل می‌کند. برم نقره ترکیب اصلی فیلم فتوگرافی است و به نور حساس استو در چاپ به منظور عکس برداری استفاده می‌شود. جداول یا تصاویر را طراح یا گرافیست به صورت دستی آماده می‌کند، سپس اندازه آن‌ها را کوچک می‌کنند و روی کاغذ هیدروبرمیک می‌چسبانند.
نمونه خوانی مرحله بسیار مهمی است زیرا در این مرحله است که اشتباه‌های متن حروف چینی شده بر طرف می‌شود تا بدون غلط به دست خواننده برسد. در این مرحله علاوه بر غلط‌گیری از نظر سایر جنبه‌ها نیز اثر باز بینی می‌شود.
صفحه‌آرایی کتاب
کار صفحه‌آرایی کتاب دقت و ظرافت خاصی را طلب می‌کند تا عاری از هر گونه عیب و ایراد باشد، منظور از صفحه‌آرایی کتاب، ایجاد انگیزه‌ی بیشتر برای خواندن، راحت‌تر خواندن و وجود آوردن زیبایی است، یک صفحه‌آرایی خوب و مناسب با موضوع کتاب می‌تواند تأثیر بیشتری روی خواننده بگذارد و رغبت خواننده را افزایش دهد و مفید باشد در پیشرفت و رشد فرهنگ و همچنان می‌تواند ذوق بصری خواننده را اصلاً نماید.
در صفحه‌آرایی صفحات هر کتاب باید به تناسب قطع، موضوع و مخاطب، دارای چهارچوب و شکل بندی مناسبی باشد و آرایش هر صفحه باید بر اساس این چهار چوب صورت گیرد و برای داشتن یک چهار چوب و شکل بندی مناسب ضرورت است که فضای هر صفحه دارای تناسب موزون و چشم‌نوازی باشد و مخاطب یا خواننده را به خود جلب نماید و از خواند کتاب لذت ببرد.
در صفحه‌آرایی یک کتاب فضای متن، تصویر، سر صفحه، پایین صفحه و دیگر نشانه‌های بصری باید بر اساس یک قاعده و نظم شکل بندی شود تا هر کدام از هم تفکیک شود و یکی دیگر از نکات قابل توجه در صفحه‌آرایی و یا در زیبایی صفحه‌بندی فضای سفید می‌باشد صفحه سفید برای طراح بی‌تجربه ترسناک است. هر علامت یا نشانی که بر کاغذ بگذارد، بلا فاصله سطح کاغذ را تغییر می‌دهد. طراحان بی‌تجربه فضای سفید اطراف صفحه را نقطه‌ی خالی می‌بینند که باید پر شود. یکی از رموز طراحی خوب این است که بدانیم چگونه آگاهانه از فضای سفید استفاده خوب کنیم. فضای سفید هم می‌توانند دشمن باشد و هم دوست. با استفاده از فضای سفید می‌توانیم توازن را در صفحه برقرار کنیم و راه تنفسی برای صفحه بگذاریم و از تراکم بیش از حد صفحه جلوگیری کنیم. معمولاً طراحان بی‌تجربه سعی دارند تا از تمام فضای سفید صفحه استفاده کنند و هیچ خالی گاهی نگذارند؛ اما ضروری است که طراح به خوبی تأثیر و کارکرد فضای سفید را فرا گیرد و نحوه استفاده از آن را به تجربه بیاموزد. کسب مهارت در به کارگیری فضای سفید مستلزم تجربه زیاد و مطالعه دقیق آثار چاپی دیگر و برسی طریق صفحه‌بندی این فضاها در آثار دیگر طراحان است که در بعضی مواقع یا می‌توان گفت در اکثر مواقع زیاد بودن فضای خالی هم زیبایی خاص خود را دارد که البته بستگی دارد به سلیقه صفحه‌آرا که چطور می‌تواند این زیبایی را به وجود بیاورد، باید طوری باشد که مخاطب نه از سیاه زدن صفحه و نه از سفید بودن آن خسته شود.
اما امروزه طراحان در تنظیم کتاب‌ها، غیر از رعایت اندازه کاغذها و قطع کتاب از نسبت‌های طلایی غیر رسمی نیز استفاده می‌کنند و با تنظیم فضای متن، تصویر، سر صفحه‌ها و دگر نشانه‌های بصری به آرایش صفحه مبادرت می‌ورزند و سعی بر آن دارند که صفحه‌آرایی آن‌ها روحیه و موضوع کتاب صورت گیرد. در این حالت هنرمندان سعی در زیباسازی بصری صفحات دارند که خواه‌ناخواه تناسبات طلایی به‌گونه‌ای فطری در کارشان ظهور پیدا می‌کند در هر حال رعایت اصول و قوانین زیبایی شناسی و تناسبات طلایی، خصوصاً زمانی که کار با عشق، علاقه و انگیزه‌ی درونی انجام می‌گیرد، از زیبایی و چشم نوازی لازم برخوردار می‌شود.
در طراحی سمت و سوی دید تصویر، در کتاب‌های تصویری، با گذاری تصاویر بایستی با توجه به محتوا و ترکیب بندی تصویر و تأثیر متقابل تصویر و متن صورت گیرد.
تصاویر عموماً به تناسب عناصر بصری که دارد به جهاتی از بالا، پایین، چپ و یا راست متمایل است. گاهی چهره یا چهره‌هایی تصویر به یکی از چهار جهت فوق‌الذکر متمایل است. در این موقع بهتر است مطلب و تیتر با جهت نگاه و توجه تصویر هماهنگ باشد. عناصر بصری و نشان‌ها، عموماً برای توجه دادن به یک تیتر یا مطلب به کار می‌رود که بایستی در به کار گیری آن‌ها، به سادگی و خوانایی متن نیز توجه کرد. اصولاً به کار گیری هر عنصری در صفحه بایستی، با هدف آرامش و آسایش خواننده در راحت خواندن و ایجاد انگیزه برای مطالعه بیشتر صورت بگیرد. همچنان جلد کتاب که در واقع کار پوشش و حفاظت صفحات یک کتاب را به عهده دارد، یکی از ارکان کتاب سازی است، طراحان و صحافان کتاب همیشه کوشش کرده‌اند تا طرح‌های زیبایی برای جلد طراحی کنند و استحکام لازم را نیز برای جلد کتاب فراهم نمایند.
امروزه در طراحی جلد کتاب دقت و ظرافت بیشتری بکار برده می‌شود، صنعت چاپ نیز با رشد سریع تکنولوژی دچار تغییرات بسیار شده است و فن‌آوری کاغذ و مقوا سازی و نیز به دلیل مصرف زیاد کتاب، صحافی شکل اجمالی و ساده به خود گرفته و جلد اکثر کتاب‌ها از یک لایه مقوا تشکیل می‌شود. البته پیشرفت و امکانات وسیع چاپ باعث شده تا از طرح‌ها و رنگ‌های متفاوت بر روی جلد کتاب استفاده شود. در گذشته هدف اول جلد سازی محافظت از کتاب و بعد زیبایی آن بوده است، طراح روی جلد کتاب‌های امروزی دارای تنوع بیشتری نسبت به گذشته است. این تنوع در عین حال شامل جنس جلد کتاب‌ها نیز می‌شود. اگر به فروشگاه‌ها و نمایشگاه‌های بزرگ کتاب مراجعه کنیم، انواع جلدها و طرح‌ها را خواهیم دید. جلدهای با طرح‌های ساده و با رنگ‌های محدود و جلدهای مقوایی، جلدهای پلاستیکی و… با رنگ‌های متنوع، این تنوع در واقع پاسخگوی نیازهای مخاطبان و بهره گیران از کتاب است.
خلاصه وظایف ناشر
- گزینش اثر یا پدیدآورنده
- سفارش اثر به پدیدآورنده‌ای خاص یا موضعی خاص به پدیدآور
- بررسی اثر پدیدآور جهت گزینش یا رد اثر (ناشر و همکاران که در رأس آن‌ها ویراستار است اثر را ارزیابی می‌کنند و مؤلف بر اساس نظرات ناشر اثر را اصلاح می‌کند)
- برنامه ریزی برای آماده سازی و نشر کتاب
- ویرایش و طراحی و آماده سازی (حروف چینی، صفحه‌پردازی و طراحی روی جلد)
- چاپ اثر که خود ناشر یا چاپخانه طرف قرارداد وی انجام می‌دهد
- توزیع اثر که ناشر یا عوامل توزیع کننده یا کتاب‌فروشی‌ها انجام می‌دهند
- تأمین سرمایه مورد نیاز در تمام مراحل
- هماهنگی و سیاست‌گذاری در تمام مراحل
- مدیریت و سرپرستی در تمام مراحل
با توجه به وظایف گفته شده ناشر به طور مستقیم یا غیر مستقیم با افراد زیر در ارتباط است
- پدیدآور یا پدیدآورندگان
- ویراستاران: هر ناشر شیوه‌نامه‌ای دارد. اگر ناشری شیوه‌نامه‌ای نداشته باشد، ویراستار بر اساس قوانین و مقررات رایج در ویرایش عمل می‌کند. از طرفی سبک و شیوه نگارش باید با توجه به موضوع اثر و مخاطبان آن مورد توجه ویراستاران قرار گیرد.
- طراحان هنری
- عوامل فنی: حروف چین ها، نمونه‌خوان‌ها، صفحه پردازان و … که طراحی کتاب و جلد، حروف چینی، صفحه‌آرایی، تصویرگری کتاب، تعیین قطع و اندازه کتاب و خدمات کلی درباره‌ی مشخصات ظاهری کتاب را انجام می‌دهند.
- عوامل دولتی (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانه ملی)
- چاپگران
- گروه‌های تبلیغات امروزه بازاریابی پیش از انتشار انجام می‌شود. معمولاً روی روپوش یا پشت جلد کتاب، تصویر پدیدآورنده، شمه‌ای از فعالیت‌های علمی فرهنگی او، هدف‌های موضوعی کتاب و نظایر آن ارائه می‌شود.
روش دیگر معرفی سایر آثار نویسنده یا ناشر در صفحات پایانی کتاب است.
تهیه بروشوری از کتاب یا کتاب های منتشر شده‌ی ناشر و عرضه آن در کتاب‌فروشی‌ها و ارائه آن به کتابخانه‌ها و مراکز علمی، پژوهشی و فرهنگی
اهدای رایگان کتاب به سایر ناشران، صاحب‌نظران، اساتید دانشگاه و منتقدان
ارسال تازه‌های انتشارات همراه با خلاصه یا نقد آن‌ها به روزنامه‌های کثیرالانتشار یا مجلات علمی فرهنگی ارسال روپوش کتاب یا جلد آن به مراکز علمی و فرهنگی
معرفی و ارائه کتاب از طریق بازاریاب‌ها به بازار کتاب
تبلیغ کتاب از طریق برگزاری نمایشگاه‌های کتاب
- توزیع کنندگان و فروشندگان: ناشران کوچک با مشکلی به نام توزیع و فروش روبه‌رو هستند در صورتی که این امر درآمدی بیش از ۳۰% درامد ناشر را به خود اختصاص می‌دهد. کتاب‌فروشان آخرین نقطه ارتباطی با مخاطبین هستند. نسبت تولیدکنندگان کتاب به‌به فروشندگان کتب در ایران بر اساس پروانه نشر ۶ به ۱ و بر اساس تعداد ناشران فعال و نیمه فعال ۳ به ۱ است.
استفاده کنندگان (کتابخانه‌ها، خوانندگان)
حوزه ارتباط ناشران:
- کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی
- رسانه‌های گروهی (رادیو تلویزیون و نشریات)
- نهادهای آموزشی
- مراکز فرهنگی (فرهنگسراها، محافل ادبی، سازمان‌های غیرانتفاعی فرهنگی، فرهنگستان‌ها)
- نهادهای علمی پژوهشی (انجمن‌های علمی و فرهنگستان‌های علمی)
- مراکز صنعتی
- مراکز هنری
- مؤسسات و سازمان‌های دولتی
- نهادهای مالی (بانک‌ها و مؤسسات اعتباری که وام می‌دهند)
- نهادهای خدماتی (گروه‌های تبلیغاتی، کتاب‌فروشی‌ها و نمایشگاه‌های کتاب)
نکاتی که در قرارداد قید می‌گردد عبارتند از:
- نام و نام خانوادگی پدیدآور و ناشر
- عنوان اثر
- ویژگی‌های اثر
- تعهدات مال طرفین
- حقوق ناشر نسبت به پدیدآور و بر عکس
- پیش بینی زمان اتمام اثر
- پیش بینی مسائلی که در صورت بروز اختلاف یا عدم اجرای تعهد از سوی طرفین پیش می‌آید.
- مسائل مربوط به تجدید چاپ اثر
قیمت کتاب
عامل مؤثر در فروش کتاب، تعیین قیمت کتاب است. قیمت کتاب بر اساس هزینه‌های تولید کتاب برآورد می‌شود. این هزینه‌ها شامل:
- هزینه‌های پیش از انتشار
سرمایه گذاری اولیه ناشر که اغلب راکد می‌ماند
سرمایه انسانی و به استخدام درآوردن عوامل انتشارات
در اختیار گذاشتن مکان و هزینه‌های مربوط به آن است.
- هزینه‌های ضمن انتشار
پرداخت به پدیدآور که میان ۱۰% تا ۱۵% قیمت پشت جلد را شامل می‌شود.
هزینه ویرایش و آماده سازی
هزینه تولید فنی (طراحی و تولید هنری)
- هزینه‌های چاپ و صحافی
- هزینه‌های پس از انتشار
هزینه توزیع، تبلیغ و فروش
هزینه انبار
هزینه تیراژ کتاب
هزینه‌های پیش بینی نشده
بهای کتاب
محاسبه آن بر مبنای قیمت تمام شده‌ی کتاب به اضافه سود ناشر، تیراژ کتاب و درصدی است که باید به پدیدآور پرداخت شود.
در صورت توافق در قرارداد، سهم حق پدیدآور: ۱۰۰/(کتاب بهای×تیراژ×۱۵%)
تعیین قیمت کتاب نیز مانند هر کالای دیگری با نظارت دولت انجام می‌شود. قیمت برخی از کتاب‌ها به دلیل حمایت‌های دولتی مثل اختصاص دادن یارانه به چاپ و توزیع مناسب یا کم است.
ناشر با توجه به هزینه‌ها و تیراژ کتاب بهای تمام شده هر جلد را محاسبه می‌کند و ضریبی را برای خود اختصاص می‌دهد. حداقل این ضریب دو است.